GIỚI THIỆU SƠ BỘ VỀ DẦU VÀ DUNG MÔI SƠN DẦU
Từ thời xa xưa, con người đã luôn cố gắng tìm kiếm những cách thức pha chế màu vẽ có tính thẩm mỹ và khả năng bảo quản cao. Một trong những cách đó là kết hợp pigment với các loại dầu thực vật, kỹ thuật màu sơn dầu này đã được hoàn thiện hơn và phát triển ở cuối thế kỷ XIV - đầu thế kỷ XV. Cho đến hiện nay thì sơn dầu đã được sử dụng rộng rãi khắp nơi và được rất nhiều họa sĩ ưa chuộng vì vẻ đẹp luôn trường tồn cùng thời gian và khả năng cho phép thực hiện nhiều kỹ thuật tỉ mỉ, đa dạng nhất. Đối với các họa sĩ sơn dầu thì dung môi và các dung dịch xúc tác là những công cụ không thể thiếu trong quá trình sáng tác tranh. Hino sẽ cung cấp thông tin về tác dụng của một số loại dầu, varnish và dung môi sơn dầu.
1. DRYING OIL (DẦU KHÔ - DẦU TẠO MÀNG)
Dầu khô là thành phần quan trọng nhất trong vẽ sơn dầu, tạo ra màng film gắn kết các lớp màu với nhau và tạo ra hiệu ứng quang học đặc trưng của sơn dầu sau khi khô. Các loại dầu khác nhau có thể được dùng để tác động vào độ bóng, độ dai bền và tốc độ khô của các lớp màu.
- Dầu lanh là chất kết dính cơ bản quan trọng nhất của sơn dầu. Dầu lanh khô nhanh và có màng film dai nhất, sẽ ngả vàng sau một thời gian. Có dầu lanh thô (raw linseed oil) là dầu lanh chưa lọc, dầu lanh tinh khiết (purified) là dầu đã lọc qua phương pháp truyền thống. Dầu lanh tinh chế (refined) là dầu đã lọc bằng xử lý hóa học, lâu khô hơn dầu lanh thường.
*Sun-thickened Linseed Oil (dầu lanh đặc phơi sáng tự nhiên)
- Là dầu lanh phơi dưới ánh mặt trời, làm đặc và loại bỏ tạp chất tự nhiên. Dầu khô rất nhanh, giúp tạo ra nét vẽ trơn và mướt, dùng trong cả vẽ lót-vẽ láng và vẽ chi tiết. So với dầu Lanh thường thì Sun Thickened Linseed Oil ít ám vàng hơn.
*Thickened Linseed Oil (dầu lanh đặc)
- Có thể dùng như dầu đọng (stand oil) nhưng khô nhanh hơn và ngả vàng nhiều hơn, giúp tăng độ bóng, trơn dẻo của màu, tăng độ dai của màng film. Hợp dùng cho vẽ láng.
- Được chiết xuất và tinh chế từ hạt cây thuốc phiện, lâu khô hơn so với dầu lanh, có màu rất trong và sáng, tạo màng yếu hơn và ít ngả vàng.
- Có các tính chất giống poppy oil (dầu anh túc): màu trong sáng, khô chậm, rất ít ngả vàng, hợp pha với các màu sáng như trắng hay xanh - so với poppy oil thì safflower oil khô nhanh hơn. Khi pha với màu sẽ có cảm giác giống bơ mềm. Thời gian khô của safflower oil khoảng 5-7 ngày.
- Có màu vàng nhạt, khô nhanh và đều, đỡ ngả vàng hơn so với dầu lanh, vì thế thường được dùng để nghiền các màu sáng, cũng có thể dùng để pha chế dung môi và rửa cọ. Walnut oil hợp dùng để làm lớp màu mỏng và trơn hơn. Thời gian khô của walnut oil khoảng 4-5 ngày. Walnut oil an toàn cho người sử dụng nên được rất nhiều họa sĩ tin dùng. Một số thông tin cho rằng walnut oil dễ trở mùi tùy tình trạng thời tiết nên khi dùng xong nên bảo quản trong tủ lạnh thay vì trong phòng.
- Được làm ra bằng cách đun dầu lanh mấy ngày, giống dầu lanh đặc nhưng ít ngả vàng và rất lâu khô.
2. MEDIUM (DUNG MÔI) & SOLVENT
Dung môi dùng để làm loãng và làm mịn màu, tiện cho các lớp vẽ lót, để rửa cọ hoặc để pha với các loại dầu và nhựa khác trong quy trình vẽ. Dung môi sẽ bốc hơi hoàn toàn sau khi khô, không để lại cặn. Solvent là chỉ chung các chất hòa tan, bao gồm một số loại dung môi và các dòng brush cleaner (nước rửa cọ).
*Spirit of Turpentine (dầu thông)
- Dầu thông bay hơi nhanh, hòa tan mạnh và khá độc. Không được dùng trong phòng kín.
*White Spirit (xăng trắng)
- Gốc dầu mỏ, bay hơi chậm và ít độc hơn dầu thông, mùi mạnh. Không nên dùng trong phòng kín.
*Petroleum (dầu mỏ tinh chế)
- Tương tự white spirit, bay hơi chậm và không hòa tan được nhựa cây, chỉ hòa tan được nhựa tổng hợp alkyd.
*Sansodor
- Là một loại OMS (odorless mineral spirit) ít độc hại, bay hơi chậm, loãng và hòa tan yếu hơn dầu thông. Chỉ nên dùng cho các lớp đầu. Sản phẩm độc quyền của Winsor & Newton.
*Lavender Oil hay Spike Lavender Oil (dầu oải hương)
- Ít độc hại, có mùi thơm và tính chất hòa tan mạnh, đắt và hiếm hơn dầu thông.
*Artists' Painting Medium
- Là dung dịch pha giữa nhiều loại dầu và nhựa, khi hòa với màu vẽ giúp tăng độ bóng, mướt và không ngả vàng; giảm thời gian khô và độ sệt. Thích hợp để dùng cho vẽ tỉa chi tiết, vẽ láng hoặc để vẽ mảng màu lớn thật mượt, không để lại vết cọ.
*Brush Cleaner
- Dung dịch rửa cọ, có loại gốc dầu thông (của Holbein) và loại tổng hợp không độc không axit như của Winsor & Newton. Các chất rửa cọ càng ít độc (low toxicity), ít mùi sẽ càng ít khuếch tán và bay hơi chậm hơn.
3. VARNISH (PHỦ BÓNG VÀ BẢO VỆ TRANH)
Varnish là lớp phủ sau cùng bảo vệ tranh khỏi nắng, ánh sáng và bụi bẩn, ẩm mốc. Varnish thường được phủ lên tranh sau khi để khô hoàn toàn trong khoảng 1 năm đến nhiều năm tùy vào độ dày của tác phẩm. Khi lớp varnish này trở nên quá bẩn và hư hại, chúng ta có thể bóc nó ra để quết lại một lớp varnish khác, và bức tranh lại như mới.
- Phủ bóng làm từ nhựa dammar.
- Đem lại lớp phủ có độ bóng cao.
- Độ bóng vừa, có hiệu ứng satin.
- Đem lại lớp phủ không bóng (lì).
- Phủ tạm lên tranh đã khô mặt (touch dry) để bảo vệ khỏi ánh sáng và bụi trước khi tranh khô hẳn và sẵn sàng cho lớp phủ sau cùng, cũng có thể giúp phục hồi độ tươi của màu nếu muốn tiếp tục vẽ các lớp tiếp theo (không bị chênh lệch sắc tố khi màu khô mặt).
- Có khả năng chống tia UV, finish bóng, khi sử dụng chỉ dùng một lớp mỏng
4. NHỰA (RESIN)
Phối hợp cùng drying oil để tăng độ dai, độ bóng và khả năng kết dính giữa các lớp màu, giúp màng film khô đều hoặc để pha trộn thành varnish phủ tranh.
*Venetian turpentine (nhựa thông)
- Chiết xuất từ nhựa thơm lõi cây Larch pha cùng turpentine, dùng trong dung dịch pha màu và có lịch sử lâu đời. Nhờ chỉ số khúc xạ cao vượt trội, nhựa thông giúp màu trong và bề mặt bóng như men sứ. Thường sử dụng kết hợp cùng dầu khô (dry oil) như dầu lanh, dầu thuốc phiện, vv... hoặc pha với dung môi (volatile oil) như dầu thông.
Lưu ý không lạm dùng với màu trắng hay các màu sáng vì nhựa thông lâu khô và làm ngả vàng theo thời gian.
*Dammar
- Chiết xuất từ cây Shorea hoặc Hopea. Phổ biến dùng trong phủ bóng hoặc để pha với các loại dầu khác.
*Liquin
- Nhựa tổng hợp sáng chế bởi Winsor & Newton, giúp đẩy nhanh tốc độ khô của sơn dầu và tăng độ bóng. Hợp để vẽ impasto.
5. CÁC THƯƠNG HIỆU KHÁC NHAU
Từ trước đến nay, cửa hàng Hino luôn nhập về các sản phẩm dung môi sơn dầu chủ yếu của những thương hiệu vô cùng nổi tiếng, được giới họa sĩ ưa chuộng và tin dùng như Holbein từ đất nước Nhật Bản, Winsor & Newton của Anh Quốc, Renesans (Ba Lan),... Cụ thể hơn, Holbein là nhà sản xuất họa phẩm dành cho họa sĩ chuyên nghiệp lớn nhất Nhật Bản, hiện đã nổi tiếng khắp thế giới nhờ chất lượng ổn định và giá thành hợp lý. Winsor & Newton là thương hiệu thượng hạng nổi tiếng đến từ Anh Quốc. Lịch sử của Winsor & Newton (W&N) bắt đầu vào năm 1832 khi William Winsor và Henry Newton chung tay đem khoa học cùng hội họa kết hợp để cho ra đời những sản phẩm chất lượng cao. Trong khi đó, Renesans được thành lập vào năm 1995 và đặt trụ sở chính tại Ba Lan, các sản phẩm của hãng được lấy nguồn cảm hứng chủ yếu từ thời Phục Hưng nên rất phù hợp với những nghệ sĩ đang tìm hiểu nghệ thuật cổ điển hay thủ công truyền thống châu Âu.
Các dòng dung môi sơn dầu của Holbein, Winsor & Newton và Renesans đều thuộc hạng họa sĩ cao cấp với chất lượng đạt tiêu chuẩn quốc tế. Công thức từng hãng có thể có sự khác biệt, tùy thuộc vào ý thích và nhu cầu của mỗi người. Bất kể bạn mua màu của hãng nào thì cũng có thể kết hợp cùng dung môi của các hãng khác, chỉ cần dùng đúng dòng sản phẩm hạng học sinh/sinh viên (student quality) hay hạng họa sĩ (artist quality) là được.
Ngoài ra, có một số sản phẩm đặc thù do hãng sáng chế hoặc bảo tồn như Winsor & Newton có Liquin, Sansodor; Holbein có Sun-thickened Linseed Oil…
